Er kan bijna geen jaar voorbijgaan zonder dat de Oscars geplaagd worden door een nieuwe controverse. Eén jaar vergat de Academy ook maar één donkere filmmaker te nomineren, presentator Chris Rock werd door Will Smith in zijn gezicht geslagen en Kevin Hart moest zich dankzij een reeks foute grappen zelfs terugtreden als presentator. Controverse begint bijna net zo’n vaste traditie te worden van de Oscars als het dragen van flamboyante jurken en het bedanken van je moeder in je Oscar speech. De internationale ophef is dit jaar gericht op de Spaanstalige Franse LHBTQ+ narco musical film Emilia Pérez. Hoe kan het dat een film die het zo sterk deed in de prijsceremonies zo gehaat lijkt te zijn onder het publiek? En wat kunnen we van deze controverse leren?
De nieuwe kleren van de keizer
Nadat de film vorig jaar sterk opende in het Filmfestival van Cannes veroverde Emilia Pérez het hart van filmcritici en juryleden. Het succes monde uit in 13 nominaties bij de aankomende Academy Awards ceremonie. Met dan ook nog de allereerste nominatie voor een transgender actrice (Karla Sofía Gascón) leek het erop dat de film voorbestemd was om geschiedenis te schrijven.
De afgelopen maanden leidde drama van achter de schermen echter tot veel negatieve publiciteit. Regisseur Jacques Audiard gaf in interviews de indruk van weinig respect voor de Mexicaanse cultuur. Zo verklaarde hij zijn interesse om een Spaanstalige film te maken met dat “Spaans een taal is van bescheiden landen, van ontwikkelingslanden, van armen en migranten”. Dit commentaar werd al snel weer overschaduwd door een reeks xenofobe berichten die Karla Sofía Gascón de tot een paar jaar terug op Twitter had geplaatst. En daar bovenop leek het grote publiek minder onder de indruk, nadat de film op Netflix verscheen. Emilia Pérez zou niet veel meer zijn dan slechte Oscar bait, vergelijkbaar met Crash (2004) of Green Book (2018). Deze drama begint op een hedendaags voorbeeld van De nieuwe kleren van de Keizer te lijken.
Het is niet ongewoon om zoveel haat te zien richting één film. Maar dit is niet te vergelijken met Twilight: een filmreeks gericht op tienermeisjes die voornamelijk kritiek kreeg van jongvolwassene mannen. Emilia Pérez is bepaald niet geliefd onder groepen voor wie de film bedoeld lijkt te zijn: leden van de transgender gemeenschap, mensen van Mexicaans afkomst en ja, zelfs het publiek dat van musicals houdt.
Pepsi’s omstreden reclamespotje Live for Now
Cats (2019) was nóg zo’n experimentele musical film, die zo berucht werd om zijn onsamenhangend verhaal en slechte visuele effecten dat zelfs leden van de cast de film belachelijk maakten tijdens de 92ste Oscar ceremonie. Maar ook deze film beledigde geen mensen op een persoonlijk niveau. De Emilia Pérez controverse is meer te vergelijken met Live for Now (2017), een Pepsi reclamespotje met een verhaallijn die sterk deed denken aan de Black Lives Matter beweging. Pepsi had het lef om zijn frisdrank te presenteren als een soort wondermiddel om de vijandelijke relatie tussen demonstranten en politie te genezen. Na online ophef besloot Pepsi het spotje van zijn promotiecampagne te schrappen. Een andere korte film die de plank volledig missloeg was de viral video waarin Gal Gadot met tientallen beroemdheden het lied Imagine van John Lennon zong, op het hoogtepunt van de Coronapandemie. De lockdowns waren moeilijke tijden voor iedereen, en een filmpje waarin rijkelui vanuit het comfort van hun villa een vals liedje zingen over wereldvrede was niet iets wat het publiek toen nodig had.
Gal Gadot en andere celebrities zingen Imagine.
Eerlijk, het voelt soms fijn om als onderdeel van een menigte een mediaproduct aan de schandpaal te nagelen; al helemaal als het gaat om een film met een misplaatste boodschap, bedoeld om culturele barrières af te breken. De ironie is dat hier onze gezamenlijke haat richting de film hetgeen is wat ons bij elkaar brengt.
Vanwaar de Emilia Pérez ophef?
Als iemand van Nederlands en Mexicaans afkomst heb ik mijn eigen persoonlijke ergernissen. Ik raak snel geïrriteerd als iemand het lied Mexico van Zangeres Zonder Naam voor mij zingt, en ik schreeuw van binnen als het woord TEQUILA door een Nederlander uitgesproken wordt als TUKIELJA. Dat gezegd hebbende heb ik al ruim 20 jaar niet meer in Mexico gewoond, dus is mijn perspectief op dit onderwerp ook redelijk gelimiteerd.
Jacques Audiard verdedigde zijn keuze om niet op locatie in Mexico te filmen omdat zijn film niet naar realisme zou streven. Hij vergeleek zijn werk meer met een opera. Mijn probleem met dit excuus is dat voor een film die ons een meer gestileerde fantasieversie van Mexico hoort te geven bevat het verrassend weinig stijl of fantasie. Los van enkele clichés als de glow-in-the-dark mariachi band in de proloog zou je amper zeggen dat het verhaal zich in Mexico afspeelt.
La Vaginoplastia is het muzieknummer dat via online memes nogal het meest wordt bespot. Voor het regelen van Emilia’s geslachtsaanpassende operatie bezoekt advocaat Rita een kliniek in Bangkok en zegt enthousiast ‘JA’ tegen alle procedures die de artsen aan haar cliënt voorstellen, alsof ze aan het shoppen is voor een nieuwe keuken. Hoe absurd dit lied ook moge zijn, met de choreografie en kleurvolle sets komt dit wel het dichtst bij de grootsheid van een opera. De rest van de nummers zijn aanzienlijk minder memorabel. Na het eerste half uur is het alsof de film zijn Broadway musical stijl grotendeels laat vallen. De meeste liedjes zijn zachte nummers die voornamelijk uit ritmische praatzang bestaan. Het meest interessante lied in de film is daarom ook Papá, een soort slaapliedje die Emilia zingt als ze haar zoon in bed stopt.
Hoe Emilia’s transformatie van gevreesde drugsbaron naar een open transgender vrouw wordt behandeld is net als de toon van de film zeer inconsistent. Aan het begin meent ze de operatie te willen ondergaan om een nieuw leven te kunnen beginnen als haar ware zelf. Later gebruikt ze haar nieuwe identiteit echter meer als een vermomming, die zo overtuigend blijkt dat zelfs haar eigen gezin haar niet herkend. Op dit punt lijkt het verhaal inspiratie te halen uit de sci-fi actiefilm Face/Off (1997). Of misschien zelfs uit de James Bond film Die Another Day (2002), waarin een Noord Koreaanse terrorist zijn dood in scène zet en via chirurgie van etniciteit verandert. Als Emilia voor de rest van het verhaal de rol van een trans James Bond slechterik had aangenomen, dan was deze film waarschijnlijk nog altijd een belediging voor de transgender gemeenschap geweest, maar het had dan in ieder geval wel tot een veel boeiender verhaal geleid!
Een undercover ex-narco die wegrent van haar verleden is in principe al een sterk idee. Actrice Karla Sofía Gascón wordt nu ook zelf door de haat tweets uit haar verleden geconfronteerd, dus dat is ook nog een interessant parallel. Maar ook hier benut de film helaas zijn kansen niet. We zien Emilia nooit worstelen met de zonden uit haar verleden. In plaats daarvan hoort ze per toeval over een geval van een vermist persoon, en besluit een non-profit organisatie te stichten voor het opsporen van slachtoffers van drugsgeweld. Deze verhaallijn is gebaseerd op een pijnlijke realiteit in Mexico. Jaarlijks verdwijnen nog altijd tientallen duizenden mensen in dat land als gevolg van de georganiseerde misdaad, zonder ook maar een lijk achter te laten.
De gedachte dat een rijke tante het probleem in dat land even makkelijk kan oplossen is op zijn zachtst gezegd erg simplistisch. Aan het einde van de film wordt een beeldje van Emilia in een processie over straat gedragen, alsof ze de heilige maagd Maria is. Processies zijn in het katholieke Mexico een belangrijke traditie. Het is blasfemisch om te suggereren dat een voormalige narco, die waarschijnlijk zelf achter een groot deel van de verdwijningen zit, zomaar tot de status van heilige zou worden verheven. Het was nog geloofwaardiger geweest als Emilia Mexico’s drugsoorlogen had beëindigd door John Lennons Imagine te zingen met een blikje Pepsi in haar hand (sarcastisch bedoeld).
Emilia Pérez is in een notendop een film van gemiste kansen. Het is uiteraard mogelijk om een film te maken die een zeer serieus onderwerp mengt met een speelse toon. Denk daarbij aan de WOII-komedie Jojo Rabbit (2019). Als een musical misdaaddrama heeft Emilia Pérez echter niet de humor of een sterk script om de verschillende tonen goed te balanceren. De inclusie van een transgender hoofdpersoon wordt voornamelijk gebruikt als een plot mechanisme en laat veel te wensen over als het gaat om trans representatie. En zo wordt ook het Mexicaanse thema enkel gebruikt als een exotisch sausje.
Mijn frustratie met deze film is vergelijkbaar met toen ik The Curse of La Llorona (2019) zag. Dit betreft een doorsnee Hollywood horrorfilm, gebaseerd op een van de beroemdste griezelverhalen uit Mexicaanse folklore. En net als Emilia Pèrez is deze film niet in Mexico opgenomen en is slechts een gedeelte van de cast van Mexicaans afkomst. De enige reden die ik me kan bedenken waarom de filmmakers voor het verhaal van La Llorona kozen is omdat een Spaanssprekend spook hen een leuk idee leek. Als je in tegenstelling de Pixar animatiefilm Coco (2017) kijkt dan besef jij je waarschijnlijk ook dat het niet een geheel realistische representatie van Mexico is. Die film komt echter niet tekort aan liefde voor de Mexicaanse cultuur. In elk frame is te zien dat de animators onderzoek hebben gedaan om een grootse fantasie versie van Mexico te op te bouwen.
Waarom deze controverse niet uit ‘hoeft’ te maken
Nu blijft de vraag: als Emilia Pérez een amateuristische flutmusical is met songteksten als “From penis to vaginaaaaa”, gezongen door acteurs die niet kunnen zingen en geregisseerd door een Fransman die niks van Mexico afweet… waarom deed de film het zo goed op Cannes? En hoe heeft het in hemelsnaam 13 Oscarnominaties kunnen scoren? Het antwoord lijkt evident. Prijsceremonies zijn een gedateerd corrupte promotiecampagne voor de blanke Hollywood elite die zichzelf graag een schouderklopje geeft. En geliefde Mexicaanse filmmakers als Guillermo del Toro? Die zijn vast omgekocht door Netflix om iets positiefs voor Emilia’s Oscar campagne te zeggen! Waarom schaffen we de Oscars niet meteen af!?
Hoewel ik zelf wel geloof dat er een kern van waarheid zit in dat antwoord denk ik dat er ook een minder cynische verklaring is: filmjuryleden zijn uiteindelijk ook maar mensen. Wanneer je een “experimentele” film als Emilia Pèrez in een groot theater ziet, met alle toeters en bellen van een prestigieus filmfestival, dan is dat vaak al genoeg om je ervan te overtuigen dat je een bijzondere filmervaring hebt gehad. Dit gebeurt minstens net zo vaak met blockbuster films, een perfect voorbeeld is natuurlijk Star Wars: The Phantom Menace. Toen deze film in 1999 opende waren de reacties van zowel fans als critici lovend. Nadat de hype verdween kreeg The Phantom Menace het imago van een van de meest teleurstellende films allertijden, en toen was het jarenlang vloeken in de kerk onder Star Wars fans om te beweren dat je de film leuk vond. Het is pas recent dat die film weer wat in imago is hersteld.
Een film wordt tegenwoordig vaak afgewezen als het publiek het inmiddels heeft gemarkeerd als “te problematisch” of “te woke”. Films spelen immers een belangrijke rol in onze cultuur. Dus dan kan de maatschappelijke druk ook al snel je mening over een film beïnvloeden. Maar het hoeft niet altijd zo te zijn. Emilia Pérez kun je ook gewoon zien als een slechte film. Of als je de film wel degelijk goed vindt, en je de slechte publiciteit door de vingers kunt zien, geniet er dan vooral van! Ik moet zelf ook toegeven dat ik van Green Book heb genoten, die film die iedereen nu lijkt te haten en toch een hoog cijfer heeft op zowel IMDB als Rotten Tomatoes.
Psycho (1960) en The Silence of the Lambs (1991) zijn ook films die tegenwoordig bekritiseerd worden om hun tropes die sommigen als transfobisch ervaren. En toch worden beide films nog altijd als klassiekers erkend. The Matrix (1999) wordt daarentegen geïnterpreteerd als een inspirerend verhaal over mensen die letterlijk in het verkeerde lichaam vastzitten. En nu de Wachowski zussen, de makers achter die film, zelf als transgender vrouwen uit de kast zijn gekomen zou je denken dat die parallellen niet geheel per ongeluk in de film zitten. Dat is nou het mooie aan films. Ze kunnen voor jou iets heel anders betekenen dan voor een ander persoon.
En uiteraard, als films bepaalde problematische boodschappen blijven herhalen dan is het eerlijk dat het publiek daar wat over zegt. Zo kunnen toekomstige filmmakers het weer anders aanpakken bij meer originele werken. Denk aan de satirische horrorfilm Get Out (2017), die verschillende racistische clichés op de hak neemt. Misschien hadden we dus een misstap als Emilia Pérez nodig, al is het maar om te zien hoe het niet moet wat betreft representatie van Mexicanen en transgenders. Als antwoord heeft de Mexicaanse transgender filmmaker Camila Aurora nu ook een parodiefilm gemaakt genaamd Johanne Sacrebleu, een Mexicaanse musical over Frankrijk. Deze film is nu online gratis te zien.
Nu de kansen van Emilia Pérez bij de Oscars enorm lijken te zijn gekrompen kijk ik toch wat meer uit naar de ceremonie. De afgelopen jaren hebben we ook wel wat aangename verrassingen gezien onder de winnaars. Dit jaar kijk ik zoals gewoonlijk vooral uit naar de Beste animatiefilm, een categorie die veel te lang niet serieus werd genomen door de Oscars. Bij de afgelopen Golden Globes wist de onafhankelijke animatiefilm Flow tegen alle verwachtingen in de grote studio’s Disney, Pixar en Dreamworks te verslaan, en die studio’s hebben allen een sterk jaar gehad. Bij de Oscars zou deze categorie een strijd kunnen worden tussen Flow en The Wild Robot, twee films over natuur, leven en dood. Je zou bijna zeggen dat de films twee kanten van dezelfde munt zijn. Op zijn zwakst zijn de Oscars een dure populariteitswedstrijd tussen dure films. Op zijn sterkst zijn ze een promotieplatform voor de beste films die je anders niet zou zien.
Sandro Algra
Bonnen
- Emilia Pérez Is Bad, Actually. Why Does Awards Season Love It?
- Emilia Pérez’s Biggest Problem Is Emilia Pérez
- Emilia Pérez’ Star Karla Sofía Gascón Under Fire Over Tweets About Muslims, George Floyd, Oscars Diversity
- Emilia Pérez’ is winning awards. Why is it causing controversy, too?
Blijf op de hoogte
Wil je de hele week op de hoogte gehouden worden van het laatste entertainment nieuws? Volg ons dan op Facebook, Instagram en Twitter. Zo ontvang jij als eerste het laatste nieuws!
